عوامل مرتبط با مصرف سیگار بر اساس سازه های مدل اعتقاد بهداشتی در دانش آموزان پسر مقطع پیش دانشگاهی شهر اصفهان

شناسنامه علمی شماره

نویسندگان

1 *

2 دانشجوی دوره دکتری تخصصی آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان،اصفهان،ایران

3 استاد گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

مقدمه:هدف از این مطالعه تعیین ارتباط بین سازه های مدل اعتقاد بهداشتی (حساسیت درک شده، موانع درک شده، منافع درک شده، خودکارآمدی درک شده و راهنما برای عمل) و مصرف سیگار در میان دانش آموزان پسرمقطع پیش دانشگاهی در شهر اصفهان بود.
 روش کار:این مطالعه توصیفی- تحلیلی و به شیوه مقطعی بر روی 382 نفر از دانش آموزان پسر شهر اصفهان انجام شد. در این مطالعه آزمودنی ها از میان 8 مدرسه در سطح شهر اصفهان به شیوه تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی بود. برای تحلیل داده ها از نرم افزار spss. 18 ، آمار توصیفی و آزمون های کای اسکوئر و tمستقل استفاده شد.
نتایج:میانگین سنی دانش آموزان62/0 ±72/17 سال بود. در کل 2/7% از آزمودنی ها در طول 30 روزگذشته سیگار کشیده و 7/32% از آنها در طول زندگی خود مصرف سیگار را تجربه کرده بودند. نتایج آزمون تی تست نشان داد که تفاوت آماری معناداری بین حساسیت درک شده(03/0 p=)، منافع درک شده(01/0 p=)، خودکارآمدی درک شده (001/0 p=) و راهنما برای عمل (007/0 p=) بین افراد سیگاری و غیر سیگاری وجود داشت.
بحث و نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که سازه های مدل اعتقاد بهداشتی می تواند عوامل پیشگویی کننده مصرف سیگار در دانش آموزان را بیازماید و جهت توسعه برنامه های پیشگیری کننده از مصرف سیگار موثر واقع شود. با شناسایی بهتر عوامل موثر بر رفتارهای پیچیده ای چون مصرف سیگار می توان گامی موثر در جهت کاهش میزان مرگ و میر و هزینه های ناشی از این رفتار برداشت.

کلیدواژه‌ها

شناسنامه علمی شماره

مقدمه

استعمال دخانیات از جمله مشکلات همه جانبه بشر متمدن امروز است که پا را از عرصه زندگی فردی و خانوادگی فراتر نهاده و فضای گروه ها ، طبقات ، فرهنگ ها و جغرافیایی خاص را درنوردیده و به عنوان یک گرفتاری جهانگیر و مهلک ،تمامی ابعاد حیات ساکنان کره خاکی را کم و بیش به اشکال مختلف متأثرگردانیده است و همچون دشمنی درخانه انسان متمدن به آسیب رسانی عمیق و مداوم و نیز کشتار بی صدای آحاد  بشر پرداخته است.

مواد و روش ها:

این مطالعه در میان دانش آموزان پسر مقطع پیش دانشگاهی شهر اصفهان انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این مطالعه پرسشنامه ای محقق ساخته بود که شامل مشخصات دموگرافیک (سن، درآمد خانوار، وضعیت سیگار کشیدن اعضای خانواده، شغل والدین و سن شروع اولین تجربه سیگار کشیدن) و 5 سازه از مدل اعتقاد بهداشتی (حساسیت درک شده، منافع درک شده، موانع درک شده، خودکارامدی درک شده و راهنما برای عمل) بود.

جهت بررسی روایی ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه مذکور توسط گروهی از متخصصین بررسی شده و مطالعه پایلوتی بر روی 50 نفر از دانش آموزان انجام شد. بر اساس نتایج این مطالعه برخی از سوالات حذف و برخی مورد بازنگری قرار گرفتند. عدد آلفا برای سازه های مختلف (حساسیت درک شده ( 875/0)، موانعدرک شده (783/0)، منافع درک شده(790/0)، خودکارآمدی درک شده (834/0) و راهنما برای عمل(813/0) ) محاسبه گشت.

در این مطالعه دانش آموزانی که در یک ماه گذشته حداقل یک نخ سیگار کشیده بودند در گروه افراد سیگاری و آنهایی که در یک ماه گذشته تجربهاستعمال سیگار کشیدن را نداشتنددر گروه افرادغیر سیگاری قرار گرفتند. همچنین در این مطالعه  دانش آموزان در خصوص اینکه آیا در طول زندگی خود تا به حال تجربه سیگار کشیدن را حتی برای یک ببار داشته اند یا خیر مورد سوال قرار گرفتند.

در مطالعه حاضر دانش آموزان مورد مطالعه از 8 دبیرستان در سطح شهر اصفهان به صورت تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. ورود این افراد به مطالعه کاملاً داوطلبانه بود و اطلاعات آنها به صورت کاملاً محرمانه جمع آوری شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع اوری شده از نرم افزار spss.v.18 و آزمون های کای اسکوئر و تی تست استفاده شد.

نتایج:

در این پژوهش در مجموع 382 دانش آموز در مقطع پیش دانشگاهی مورد بررسی قرار گرفتند که میانگین سنی آنها حدود 62/0 ± 72/17 سال بود. شغل پدران 7/38 درصد آنها آزاد بوده و 7/84 درصد از مادران خانه دار بودند. 26 درصد از دانش آموزان وجود فرد سیگاری را در جمع خانواده خود گزارش نمودند. 2/7 درصد از دانش آموزان سیگاری بوده و 7/32 درصد از آنها حداقل برای یک بار سیگار کشیدن راتجربه کرده بودند (جدول شماره 1)آزمون کای اسکوئر ارتباط آماری معناداری را میان وضعیت سیگار کشیدن در دانش آموزان و حضور فرد سیگاری در خانواده آنها نشان داد(05/0 p< ). بدین معنا که شیوع استعمال سیگار در میان دانش آموزانی که یکی از اعضای خانواده آنها سیگار می کشید، بیشتر بود. در این مطالعه ارتباط آماری معناداری بین وضعیت سیگار کشیدن دانش آموزان و درآمد خانوار آنها مشاهده نشد.

در مطالعه حاضر در چهار مورد از سازه های مدل اعتقاد بهداشتی در دو گروه افراد سیگاری و غیر سیگاری تفاوت آماری معناداری مشاهده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که میانگین نمرات حساسیت درک شده مشکلات سلامتی مرتبط با سیگار کشیدن (01/0>p)، منافع درک شده از نکشیدن سیـگار (02/0 p=)، خودکــارآمدی درک شده از نکـشیدن سیگار (01/0>p) در دانش آموزان غیر سیگاری بیشتر از سایرین بود. در این پژوهش ارتباط آماری معنا داری بین نمره موانع درک شده در دو گروه افراد سیگاری و غیر سیگاری دیده نشد(531/0= p).(جدول شماره 2)

بحث و نتیجه گیری:

بر اساس مطالعات مختلف بیش از 80 درصد از بزرگسالان سیگاری، سیگار کشیدن را از سنین پایین تر از 18 سال شروع کرده اند. پایین بودن سن شروع مصرف سیگار منجر به مصرف بیشتر سیگار و نهایتاً وابستگی شدید به نیکوتین می شود(12). بر اساس ساختار جمعیتی ایران و وجود درصد بالایی از افراد در معرض خطر، هدف از این مطالعه تعیین فاکتور های تاثیر گذار بر رفتار سیگار کشیدن نوجوانان بود که نتایج حاکی از آن بود که 2/7 درصد از دانش آموزان مورد مطالعه سیگاری بودند. در مطالعه رمضانخانی و همکاران که در خصمص تعیین الگوی مصرف سیگار در دانش آموزان شهر تهران انجام شده بود، از هر 10 دانش آموز 3 نفر از آنها تجربه سیگار کشیدن را داشته و 1/13 درصد از دانش آموزان پسر در حال حاضر سیگاری بودند، همچنین در هر دو جنس میزان شیوع مصرف سیگار برابر 4/7% بوده است (13).

در مطالعه ای جهانی، شیوع مصرف سیگار در سریلانکا 4درصد، در سنگاپور 1/9 درصد، در یونان 6/16 درصد برآورد شده است (16-14) در پژوهش حاضر دانش اموزانی که در خانواده آنها فردی سیگاری حضور داشت بیش از سایرین سیگار می کشیدند که در مطالعه موسوی و همکاران در شهر تهران نیز نتایج حاکی از آن بود که افراد سیگاری بیش از افراد غیر سیگاری والدین سیگاری داشته اند(17).

میانگین شروع مصرف سیگار در مطالعه حاضر در افراد 8/14 درصد بود که تمایل به مصرف سیگار در سنین پایین می تواند به عنوان خطری جدی برای سلامت عمومی افراد  قلمداد شود. مطالعات قبلی نیز نشان داده است افرادی که در سنین پایین سیگاری می شوند با احتمال بیشتری در آینده به سیگاری های قهار تبدیل شده و کمتر موفق به ترک سیگار می شوند(18،19) همچنین در پژوهش حاضر تفاوت آماری معنا داری بین نمره حساسیت درک شده  در دو گروه از افراد سیگاری و غیر سیگاری دیده شد(جدول 2). که این تفاوت احتمالاً به دلیل آگاهی بالاتر دانش آموزان غیر سیگاری نسبت به خطرات استعمال سیگار می باشد. به طوریکه نتایج مطالعه شریفی راد و همکاران نیز نشان داد که دانش آموزانی که مورد آموزش قرار گرفتند حساسیت درک شده بالا تری در مقایسه با افرادی که در این زمینه آموزش ندیده بودند داشتند.(20).

همچنین نتایج حاکی از آن بود که تفاوت آماری معناداری بین سازه موانع درک شده در دو گروه افراد سیگاری و غیر سیگاری وجود ندارد.که با نتایج مطالعه شریفی راد و همکاران نیز مطابقت داشت(20) از سوی دیگر نتایج نشان داد که بین سازه های منافع درک شده و خودکارآمدی درک شده در دو گروه افراد سیگاری و غیر سیگاری تفاوت آماری معناداری وجود داشته، به طوریکه میانگین نمره منافع درک شده و خودکارآمدی درک شده در افراد غیر سیگاری بالاتر بود.

ماوو وهمکاران در مطالعه دانش آموزان چینی در جهت تشخیص عوامل روانشناختی مرتبط با سیگار کشیدن به این نتیجه رسیدند که عواملی چون جنسیت مذکر، موقعیت پایین اجتماعی و اقتصادی خانواده، همسالان سیگاری، درک پایین از زیان ها ی مصرف   استعمال سیگار رابطه مستقیم داشتند.در مطالعه فوق الذکر ارتباط آماری معناداری بین خودکارآمدی افراد و رفتار سیگار کشیدن مشاهده نشده است. اما مشابه تحقیقاتی که در ایالات متحده امریکا(21) و سایر نقاط جهان(22) در این خصوص انجام شده است، پژوهش ما نشان داد که ارتباط قوی بین خودکارآمدی و مصرف سیگار در دانش آموزان وجود دارد.

نظر به اینکه در این مطالعه  دانش آموزان مقطع پیش دانشگاهی مورد بررسی قرار گرفتند در نتیجه نتایج بدست آمده، قابل تعمیم به سایر گروه های سنی نمی باشد. همچنین از آنجا که جمع آوری داده ها به صورت خود گزارش دهی( self-report) بوده است می تواند به عنوان محدودیت این مطالعه به شمار آید.

در مجموع نتایج این پژوهش نشان داد که ساختار مدل اعتقاد بهداشتی می تواند پیشگویی کننده خوبی برای عوامل تاثیر گذار بر رفتار استعمال سیگار باشد که از این عوامل می توان برای پیشگیری از این رفتار استفاده نمود و در نهایت گامی موثر جهت کاهش میزان هزینه ها و نهایتاً مرگ و میر افراد برداشت و به سمت جامعه ای سالم پیش رفت.

جدول شماره 1 : مشخصات فردی دانش آموزان پسر مقطع پیش دانشگاهی شهر اصفهان.

 

 

افراد غیر سیگاری

 

افراد سیگاری

 

(۶۱/۰) ۱۷

(۷۶/۰) ۱۸

سن (میانگین؛ انحراف معیار)

۲/۲

۴/۲

تعداد اعضای خانوار

۱/۱۶

۸/۱۵

معدل تحصیلی سال گذشته

 

۹/۱۰

۱/۸۹

 

۵/۱۲

۵/۸۷

سابقه مردودی

بلی (درصد)

خیر(درصد)

 

۹/۳۷

۷/۳۸

۸/۱۹

۶/۳

 

۸/۲۰

۵۰

۸/۲۰

۴/۸

وضعیت اشتغال پدر

کارمند

آزاد

بازنشسته

سایر

 

۳/۱۲

۷/۸۷

 

۲/۴

۸/۹۵

وضعیت اشتغال مادر

کارمند

خانه دار

 

۱/۲۵

۹/۷۴

 

۵/۳۷

۵/۶۲

وجود فرد سیگاری در خانواده

بلی

خیر

 

 

 

 

جدول شماره 2: مقایسه نمرات کسب شده از سازه های مدل اعتقاد بهداشتی در دانش آموزان سیگاری و غیر سیگاری.

 

افراد سیگاری

افراد غیر سیگاری

P-value

 

میانگین (انحراف معیار)

میانگین (انحراف معیار)

حساسیت درک شده

(۲/۱۷) ۸/۶۶

(۵/۱۷) ۸/۷۰

۰۳۷/۰

موانع درک شده

(۷/۲۰) ۸/۴۰

(۸/۱۹) ۲/۳۹

۴۵۲/۰

منافع درک شده

(۳/۲۶) ۲/۵۶

(۴/۲۴) ۳/۷۱

۰۰۲/۰

خودکارآمدی درک شده

(۳/۲۸) ۸/۵۶

(۹/۲۳) ۸/۷۱

۰۰۱/۰>

راهنمای عمل

(۹/۲۹) ۱/۴۸

(۹/۲۹) ۷/۳۴

۰۰۷/۰

 

مراجع

1) Cunning ham R. smoke &mirrorsL the conadian tobacco war. Otawa: International Development Research; 1996.
2)  Ramezankhani A, Heidarnia A, Ghofrani pour F: Effect of education based on Health Belief Model on khowlage and preventive behavior of cigarette consumption. [PhD thesis], Tehran, Tarbiatmodares university, 2000. [in Persian]
3) Sharifi-rad GhR, Hazavei MM, Hasan- zadeh A, Danesh-amouz A:  The effect of health education based on health belief model on preventive actions of smoking in grade one, middle school students. Journal of Arak University of medical sciences. 2007, 10(1): 79-86. [in Persian]
4) WHO, EMRO. tobacco free initiative, country profiles on tobacco control in Eastern Mediterranean Region. online2009 [cited 2009]; Available from: www.Emro.who.int/IFI/countryprofile-part.htm..
 5) MohtashamAmiri  Z, Cirusbakht S, Nikravesh Rad R: cigarette smoking among male high school students in Rasht.  Journal of Arak University of medical sciences. 2008, 17(65): 100-107. [in Persian]
6) KHajeDeloi M,  MolaviNojoomi M: Guidelines for Controlling and Monitoring the Tobacco Epidemic. Seda publishing center, Tehran, 2003: 41-42. [in Persian]
7)Ayatolahi A, Mohamad pour asl A, Rajaifard A: Predict the three stages of smoking in high school students in Shiraz.  Journal of medicine, Tabriz University of medical sciences and health services. 2004; 64: 10-15. [in Persian]
8) Dowdell EB, Santucci ME. Health risk behavior assessment: nutrition, weight, and tobacco use in one urban seventh-grade class.Public Health Nurs.  2004; 21(2):128-136.
9) Tamim H, Terro A, Kassem H, Ghazi A, Aboukhamis T, Abdul Hay M, Musharrafieh U. Tobacco use by university students, Lebanon, 2001. Addiction. 2003; 98(7): 933-940.
10) Salder GR, Dhanjel SK, Shah NB, ko c, AnghelM.Asian Indian woman: Knowledge, Attitudes and behaviours toward breast cancer early detection.Public Health nurse sep-oct 2001;18(5):357-363.
11) Jahangiry L,  Shojaeizade D, Mahmoody M. Application of HBM Model on Studying of Knowledge and Attitude of Women Referring to Health Centers of Azarshahr about Prevention of Breast Cancer by Using of Health Belief Model. Tolooebehdasht. 2007; 6(3, 4):65-74. [in Persian]
12) ) Mohtasham-amiri Z, Sirousbakht S, Nikravesh rad R. Cigarette smoking in male high school students of Rasht.Journal of Gilan university of medical sciences, 2007;17(65):100-107. [in Persian]
13) Ramezankhani A, SarbandiF, Zarghi A, HeidariGh, Masjedi M.   The pattern of cigarette smoking in adolescence student of Tehran. Pajhouhande Journal of Shahidbeheshti university of medical sciences,2010.15(75)15-122. [in Persian]
14) The Global Youth Tobacco Survey Collaborative Group. Tobacco use among youth: a cross country comparison. Tob Control. 2002;11:252-70.
15) Kyrlesi A, Soteriades E, Warren W, Kremastinou J. Papastergiou P, et al. Tobacco use among students aged 13-15 years in Greese: the GYTS progect. BMC Public Health. 2007;7:3
16) The Global Youth Tobacco Survey Collaborative Group. Kingdom of Bahrain Report, 2003.
17) Mousavi F, Association between cigarette smoking anf smoking statuse of parents an friends. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology (AndishevaRaftar) 2005; 11(3):342-345. [in Persian]
18) HalaTamim, AbdollahTerro, HaniaKassem. Tobacoo use by university students, Lebonan, 2001.Addiction, 2003; 98(7):933-940.
19 )Breslan N, Peterson E. Smoking cessation in young adults. Age at initiation of cigarette smoking. Am J public health 1996; 86(2): 214-220.
20) Sharifi-rad GhR, Hazavei MM, Hasan-zadeh A, Danesh_amouz A. The effect of health education based on health belief model on preventive actions of smoking in grade one, middle school students. Arak journal of medical university of medical sciences.2008, 10(1). [in Persian]
22) Kear ME. Psychosocial determinants of cigarette smoking among college students. J Community Health Nurs 2002; 19: 245–57
23) de Vries H, Dijkstra M, Kuhlman P. Self-efficacy: the third factor besides attitude and subjective norm as a predictor of behavioural intentions. Health Educ Res 1988; 3: 273–82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار